Bu zincirde, adına "Modern Öncesi Osmanlı Anlatı Edebiyatı" dediğim, yani hikayeleri, menkıbeleri, mesnevileri, kıssaları, tarihleri vs. içeren edebiyatta öne çıkan bazı eserleri listelemeyi planlamaktayım.
Umarım böylece "bu hoş anlatı kültürüne" daha çok dikkat çekerim.
"How Literatures Begin: A Global History" adında ufuk açıcı bir kitap mevcut. Kitapta "edebiyat" dediğimiz hususun farklı coğrafyalarda nasıl ortaya çıktığı ve gelişimi tek tek inceleniyor. Gerçekten etkiliyeci bir çaba.
Osmanlı elyazmalarındaki "dipnot benzeri" unsurlar olan "minhu"ları (minhuvât) Lamii'nin Nefehat tercümesi özelinde inceleyen ve tercümesine onları neden eklediğini sorunsallaştıran yeni bir makale kaleme aldım.
Umuyorum az sorunlu bir risaledir :)
Franz Rozenthal'ın 8. yüzyılda yaşayan Eş’eb adlı "mizahçı" hakkında kaleme aldığı kitabı Erken İslam’da Mizah adı altında “tekrar” basılmış. Fakat bence eski "te" harfli kapağı çok daha güzeldi. Onu burada paylaşmak istedim :)
Lisans öğrencileri (ve elbette ilgi duyanlar) için Osmanlı Edebiyatı (Takriben 1300-1800) Okuma Önerileri başlıklı bir liste hazırladım.
Zaman içinde daha kullanışlı yapabilirim diye düşünüyorum.
Ruhunun deryaya sığmaması neticesinde çareyi iki adet ayak edinip karada serüven peşine düşmede bulan bir balık (🐟) bireyini tasvir eder.
Kaynak:
☂️ Suret 18. yüzyıl başına ait Türkçe bir Acaibü'l-Mahlukat'tandır.
👉 Staatsbibliothek zu Berlin Ms. or. 2562, vr. 468a.
Bu Osmanlıca konusunda dikkatimizi metinlerin Arap harfli orijinalerini okumaya vermek yerine, bu metinlerin latinize edilmiş orijinal hallerini okumaya çalışmak ve buradaki kelimeler/konular/dünya algıları üzerine kafa yormak bana hep daha verimli/yararlı geliyor.
17. yüzyılda Japonya'da şehirli bir kesim çıkıyor. Ama bunlar elit desen elit değil, sıradan kimseler desen öyle değil. Adları Chōnin. Bunlar okuyor ediyorlar, eğleniyorlar... Boş zamanları var yani.
Osmanlı'da da benzer dinamikler var bu dönemde. İlginç.
"Osmanlı ve Cumhuriyet Türkiyesi’nde Bağlamsal Düşüncenin Doğuşu (1850-1960): Disiplinler, Yazarlar, Metinler"
Özet yollamak için son tarih: 30 Mayıs 2022
Yer: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Bomonti Konferans Salonu
Tarih: 26-28 Ekim 2022👇
İlgilisine "kurgu" ve "kurgu-dışı" olmak üzere iki ayrı kategoride pek sevdiğim kitaplardan seçtiğim bir okuma önerileri listesi hazırladım.
okuma kültürü 📚
Yeni kitap kültürü. Modern öncesi Osmanlı kültürünü anlamada son derece kilit bir kavram olan edeb üzerine.
Benim de bir yazım mevcut ve başlığı şöyle:
"Rum'un Zarifleri için Hazırlanmış Bir Sufi Tabakâtı Olarak Lâmii Çelebi'nin Nefehâtü'l-Üns Tercümesi"
Etkileyici...
"Çorum'da yaşayan 90 yaşındaki Abdullah Hastaoğlu, 70 yıldır her gün yaşadıklarını ve çevresinde gelişen olayları aksatmadan günlüğüne not ediyor."
@nesirdergisi
son sayısında: "Popüler Kültürde Tutunmak: Osmanlı Kahvehanelerinde Hikâye Anlatıcıları (1550-1850)" adlı makalem yayınlandı.
Yazarken eğlendiğim bir yazı oldu :)
Umarım işe yarar.
Bu dönemki yüksek lisans dersimde modern öncesi Osmanlı edebi kültürünü şehir zemininde (özellikle İstanbul) tartışmaya çalışıyoruz.
Edebiyatın Şehirleşmesi; Edebiyat Şehirde 1: İcracılar (Seçkinler); Edebiyat Şehirde 3: Mekânlar gibi haftalar mevcut.
Köprülü'nün edebiyat tarihi usulü üzerine hazırlanan bu değerli çalışmada benim de şu başlıkta bir yazım var:
"Köprülü’nün Usûlünün “Öteki”leri: Küberâ ve “Yabancı” Tesirler"
Kurucu metinler üzerine daha fazla çalışmanın yapılması dileğiyle.
Masallar 19. ve 20. yüzyılda "budanarak" bayağı "ehlileştirildi" ve "steril" hale getirildi.
Jack Zipes bu masalların eski varyantlarını 2014 yılında tercüme etti ve yayımladı.
Kitaptan anladığım "halk"ın pek de masalsı/steril bir dünyası yok gibi :)
Hayatında ilk kez opera gören bir Osmanlı efendisinin (Yirmisekiz Mehmed Çelebi) onu kaleme alışı.
Sıfatlandırmalar etkileyici :)
(Not: Metin 18. yüzyıl başına ait).
Johan Huizinga'nın bu kitabının İmge baskısını lisansta rastlantı icabı okumuş ve bir hayli etkilenmiştim.
Bugün kitaba tekrar baktığımda Huizinga'nın o dönemi kendince nasıl derinlikli olarak aktarmaya çalıştığını gördüm. Emeği gerçekten büyükmüş. Bu vesileyle paylaşmış oldum.
Şu dört kitabı 2007-8 yılı dolaylarında okumasaydım belki de bugün Osmanlı edebiyatı/kitap kültürü sektöründe bir araştırmacı olmayacaktım. Kısmet kültürü :)
Halbuki Antik Yunan edebiyatı/kültürü hususunda araştırmacı olma yolunda tey tey ilerliyordum o zamana kadar :)
• Osmanlı kentleşmesi edebiyat üretimini nasıl etkiledi?
• Kahvehaneler bir edebiyat mekanı olarak nasıl belirdi?
🎙️ Araştırmacı Dr. Mustafa Altuğ Yayla ile konuştuk
Spotify:
Apple:
Dergimiz yayın kurulu üyelerinden Mustafa Altuğ Yayla TRT 2'nin Edebiyat Söyleşileri programına konuk oldu ve Osmanlı entelektüel hayatı üzerine konuştu.
Programın video kaydına bu adresten erişebilirsiniz:
Bu yazıda 17. yüzyıl başı Osmanlısında bir yazma eserde burçların nasıl tasvir edildiğine dair bir örnek sunmaya çalıştım :)
Mesela alttaki Yay yani Kavs burcu suretidir :)
Başlık:
"Osmanlı Döneminden Bir Acâibü'l-Mahlûkât Eserinde Burçların Tasvirleri"
Irvin Cemil Schick, Giambattista Toderini'nin (ö. 1799) Letteratura Turchesca kitabını değerlendiren ve onun önemini belirten hoş bir yazı kaleme almış. Bu eser dönemin (18. yüzyıl) Osmanlı kitap/okuma kültürü hakkında müthiş bir kaynak.
Yirmisekiz Mehmed Çelebi (ö. 1732) 1700'lerin başında Paris'te operayı hayatında sanıyorum ilk kez görüyor.
Bu da onun operayı gayet hoş bir şekilde tasvir edişinin orijinal metninin latinize hali :)
Jason M. Baxter "The Medieval Mind of C. S. Lewis" kitabında C. S. Lewis'in türlü konularda fikirlerini şekillendiren kitapların izini sürmüş. Bu bana oldukça ilham verici geldi. Zira bazı kişilere hangi kitapların yön verdiğini bilmek hoş olurdu :)
"Roman" mevzusunun antik kökenleri ilginç bir nokta.
Bu meseleyi gözümde ilginç kılan geç antik çağda (300'lerden itibaren) "cedel" yöntemi yerine Erich Auerbach'ın da vurguladığı gibi "figural" yorumun baskınlaşması. Yani mantıksal kıyasın yerini "kıssadan hisse" kültürü alıyor.
Öteki Buluşmalar devam ediyor!
Karikatürist ve yazar Behiç Ak’ı ağırlıyoruz. Tiyatro oyunları ve çocuk kitaplarıyla tanınan Behiç Ak’ın edebiyat alanına katkıları, yetişkinler için de oldukça anlamlı görünüyor.
6 Ekim Cuma, saat 16:00’da bekliyoruz.
3- Yazıcıoğlu Ahmed Bican (ö. 1466 sonları) - Dürr-i Meknûn
Ahmed Bican'ın ki kendisi bir mutasavvıfdır, dünyanın yaratılışı, bazı peygamberlerin halleri ve kıyamet alâmetleri gibi konuları işlediği eser. Bir nevi kozmoloji eseri denebilir.
Okumak için bir adım
1- Ferec Ba'de'ş-Şidde
"Sıkıntıdan sonra rahatlama" temasını işleyen ve kökenleri Osmanlı öncesine dayanan bu hikayelerin Osmanlı Türkçesine çok sayıda tercümesi yapılmıştı.
Okumak için bir adım
İstanbul temalı hikayeler içeren 6 kitap hoş çizimlerle bir arada basılmış. Reşad Ekrem Koçu ile tanışmak için çok güzel bir fırsat.
Osmanlı mazisini hikaye-gerçek arası enteresan bir tonda anlatan müstesna birisi kendisi.
Kültür Bakanlığı tarafından hazırlanan bu site, 1895'e kadar eskiye gidiyor ve 1960lara kadar geliyor. Devlet ile ilgili mevzulara dair video kayıtlarını içeren bu arşive kesinlikle göz atın derim.
Hoş bir olay. Ünlü Avrupa elyazmalarının birebir kopyasını yapıyorlar. Fiyatlar hoş tabi :)
Mesela aşağıdaki fotoğraflar Boccaccio'nun Decameron kitabının 1450 tarihli Paris nüshasının "birebir" kopyası.
Mahluklar konusunda sevdiğim şu iki yazımı paylaşmak isterim:
"Modern Öncesi İslam Dünyasında Hayvanlar Üzerine Yazılmış İki Teorik Kitap"
"Mahlukların Beslenmesini Temin İçin Vakıf Kuran Osmanlılar"
Acaba modern öncesi Osmanlı edebiyatını "eserlerin odağı bakımından" şu dört kategoriye ayırmak nasıl olur?
1) Anlatı-odaklılar (surname, şehrengiz vs),
2) Kurmaca-odaklılar (Mesnevi, hikaye vs),
3) Araştırma-odaklılar (Tarih, Coğrafya vs),
4) Şiir (kaside, gazel vs).
Hoş araştırma fikri. Kitap 2023 Şubat'ta çıkacakmış.
Grimm Kardeşlerin masalları nasıl derlediklerini, notlarını nasıl aldıklarını vs. onların bıraktığı malzemeler üzerinden inceliyor.
Ayrıca kapak karakalem çizimli sade tasarımı ile çok hoşuma gitti :)
Klasik Arap edebiyatındaki hikayeler üzerine çok sayıda analizin yapıldığı malum. Bu kitap tüm bu çalışmalardan farklı olarak o hikayelerin pratikte nasıl anlatıldığını/kullanıldığını inceliyor. Okumak lazım.
17. yüzyıl İstanbul'unun ünlü start-upçısı Hoca Mehemmed Çelebi ile tanışın.
Evliya Çelebi'nin aktardığına göre dükkanına türlü kitaplardan sahifeler asar 1 akçe verene onlardan bir şekilde fal açarmış.
Neticede böylece hem şanı hem de serveti yürümüş gitmiş. Ecdad gibi ecdad!
4- Şeyhi (ö. 1429 sonrası) - Harname
Şeyhi bu eserinde "çalışmaktan yorulmuş zayıf bir eşek" üzerinden o dönemin toplumunu hicveder. Son derece nefesatli bir eserdir.
Okumak için bir adım
Selim Nüzhet Gerçek'in edebi yönü de var imiş. Canvermezler Tekkesi adında böyle bir kitabı var. Tanıtım yazısı "Kayıp Kitaplar Kütüphanesi’nde İlk Türkçe Gotik Roman" diyor.
Okuyan var mıdır?
Ahmedi'nin İskendername'sini tekrar okuyorum. Şu kitabın filmi bir yapılsa müthiş olurdu. Kahramanın sonsuz yolculuğundan bilgelik/hakikat arayışına, aşk hikayelerinden savaşa dolu dolu...
3-4 Aralık'ta Osmanlı döneminden Cumhuriyet dönemine okurun ve okurluğun nasıl dönüştüğünü tartışacağımız "Osmanlı'dan Cumhuriyet’e Okurun İzini Sürmek" başlıklı bir çevrimiçi program gerçekleştiriyoruz.
Detaylı bilgi ve bağlantı adresleri: