به خواهرم مروارید ...
نامه ای به خط پهلوی
این پوست نوشته، نامه ای است خصوصی متعلق به اواخر عصر ساسانی یا آغاز عصر اسلامی که در منطقه ای میان قم و کاشان نوشته شده و نشان از رواج سواد و کتابت در میان عامه مردم ایران پیش از اسلام دارد.
ترجمه و شرح این نامه را در ادامه بخوانید.
"اینجا تو را سودمندتر است تا آنجا ..."
نامه یک بازرگان ایرانی به خط پهلوی
این سند، یک پاپیروس به خط پهلوی است که در مصر کشف شده و متعلق به اواخر عصر ساسانی و زمانی است که مصر تحت حاکمیت ایران بود.
نامه یک بازرگان ایرانی مسیحی است به برادرش.
ترجمه و شرح نامه را در ادامه بخوانید
تخریب کتیبهٔ ۱۸۰۰ سالهٔ ساسانی
کتیبهٔ پهلوی کرتیر موبد در نقش رجب، که یکی از کهنترین و باارزشترین یادمانهای عصر ساسانی است، با سنگ فرز برش داده شده و آسیب دیده است.
۱/۱۰
یک گورنوشته دو زبانه پهلوی-عربی
بتازگی سنگ گوری در منطقه کامفیروز استان فارس کشف شده که کتیبه ای به دو زبان پهلوی و عربی بر آن حک شده است.
شرح این کتیبه را در ادامه بخوانید.
کشف کتیبهای به خط پهلوی در اسرائیل
در گورستانی باستانی در اسرائیل و در سردابی که یهودا، مؤلف تورات شفاهی در سدهٔ دوم م. در آن دفن شده بوده، کتیبهای کشف شده است که به خط پهلوی ساسانی و به زبان آرامی است.
۱/۹
"راستی از کار نیک کردن بهتر است"
اندرزی به خط پهلوی بر یک مهر ساسانی
برای ایرانیان در زمان ساسانیان، "راستی" از هر فضیلت اخلاقی و نیکوکاری برتر بود.
شرح این مهر و چند مهر دیگر ساسانی را در ادامه بخوانید.
دربارهٔ کهنترین سنگنوشته به زبان فارسی نو
و ارتباط آن با فردوسی
این سنگنوشتهٔ دوزبانهٔ فارسی-سنسکریت مورّخ سال ۴۰۱ هجری که در شمال پاکستان کشف شده، نخستین بار در سال ۱۹۹۷ و بار دیگر در سال ۲۰۲۲ منتشر شده است.
در اینجا سومین خوانش از این سنگنوشتهٔ باارزش را بخوانید.
۱/۲۹
مردم باکو تا پایان قرن نوزدهم فارسی زبان بوده اند.
طبق سرشماری سراسری سال ۱۸۹۷ امپراتوری روسیه، شهر باکو با جمعیت ۱۱۱،۹۰۰ نفر، تات زبان بوده است (تاتی قفقاز، گونه ای از زبان فارسي است).
اسناد به پیوست است.
در ایران بمان!
اندرزی به خط پهلوی بر یک مهر ساسانی
بر روی مهری از روزگار ساسانیان، گرداگرد نقش یک فرشتهٔ بالدار در حال رقص، پندی شگفتانگیز به خط و زبان فارسی میانه نوشته شده است.
۱/۱۱
نامه ای به خط پهلوی ساسانی بر روی یک انجیل یونانی
سند زیر، نامه ای به خط پهلوی است از زمان خسرو پرویز که در مصر کشف شده. این نامه بر روی ورق های از هم گسیخته یک انجیل یونانی نوشته شده است.
توضیحات را در ادامه بخوانید.
دعایی به خط پهلوی بر یک جام ساسانی
بر جام سیمین زیر که یادگاری است از روزگار ساسانیان، در برابر نقش یک اسب بالدار، کتیبه ای به خط پهلوی حک شده است.
شرح این کتیبه را در ادامه بخوانید.
کشف یک کشتی ساسانی در تایلند با کتیبه ای به خط پهلوی
در سال ۲۰۱۴ در نزدیکی سواحل خلیج تایلند بقایای یک کشتی باستانی کشف شد که سفال-نوشته ای به خط پهلوی در خود داشت، متن کتیبه شامل یک نام خاص ایرانی است: "یَزد-بوزید" به معنی: "رستگار شده به دست یزدان."
yzdt-bwcyt'
Yazd-bōzēd
یک سکهٔ نقره به خط پهلوی و عربی
این سکهٔ نقره که در سال ۷۵ هجری در کوفه ضرب شده، بر یک روی، نقش چهرهٔ خسرو پرویز، و بر روی دیگر، نقش خلیفهٔ اموی، عبدالملک بن مروان را بر خود دارد و نوشتههایش به دو خط پهلوی و عربی است.
ترجمه:
خواهر گرامی، که ایزدان او را خوشبخت تر کنند، مروارید.
هر خوشبختی برای خواهرم باد!
من به دست بختک، یک شیشه ی روغن برایت فرستادم.
از تندرستی و آسایش خودت و فرّخزاد برای من نامه بنویس و از (تندرستی) من و کودکانم آسوده خاطر باش!
روغن را زود بفرست!
یک گورنوشته به خط پهلوی
کتیبه زیر اخیرا در کنار یک دخمه زرتشتی در استان فارس در نزدیکی نقش رستم کشف شده است.
توضیحات و خوانش کتیبه را در ادامه بخوانید.
مرثیهای بر دخمههای ساسانی شوشتر
بر دیوارهٔ درهای در شوشتر در تخت قیصر، دهها گوردخمهٔ ساسانی وجود دارد.
با گسترش شهر، این دخمهها به زیر ساخت و ساز رفتهاند.
(عکس از نگارنده است)
یک مهر نویافته به خط پهلوی
و یک شهر ساسانی
این مهر، مهر منحصر به فردی است از یکی از کارگزاران شاهنشاهی ساسانی که در آن برای نخستین بار از یک شهر نوبنیاد ساسانی نام برده شده و یک اصطلاح ویژهٔ زبان پهلوی در آن به کار رفته است.
۱/۲۲
"از میهنِ ایرانشهر"
احساس تعلق به میهن مشترک در میان ایرانیان باستان
در سال ۱۹۶۴ در استانبول، تابوتی کشف گردید که بر روی آن کتیبه ای به خط پهلوی حک شده بود:
"این گور متعلق به خرداد پسر هرمزدآفرید است ... از میهن ایرانشهر ... که در جستجوی مسیح یک سال در روم بود."
نام "ایران" در یک مهر ساسانی
مهر زیر از جنس عقیق به ابعاد ۴۷ در ۳۸ م م، با نقش نیم تنه یک مرد، با کتیبه ای به خط پهلوی گرداگرد آن که منصب او را نشان می دهد:
بِهدین-شاپور، خزانه دار کل ایران
Wehdēnšābuhr ī Ērān anbāragbed.
کهنترین سند زبان فارسی و یک پرسش
در سند زیر، مورخ سال ۳۹۵ هجری، که کهنترین سند حقوقی تاریخدار به زبان فارسی است مبلغ دقیق وامی که ابیالعمیر گرفته است چقدر است؟
کشف کتیبه ای از داریوش هخامنشی در شبه جزیره کریمه
در سال ۲۰۱۹ در کاوشهای باستانشناسی در ویرانه های شهر فاناگوریا مجاور شبه جزیره کریمه، کتیبه ای مرمرین به خط و زبان فارسی باستان از داریوش شاه هخامنشی کشف شد که سندی است از حاکمیت گذشته ایران بر این سرزمین.
برگردان به خط فارسی:
۱. یزدان فرّخ تر کرد، آزرمی خواهر،
۲. مروارید. هر فرّخی بدان خواهرِ
۳. خویش باد! من به دستِ
۴. بَختک شیشه ای روغن به بانو
۵. فرستادم. درستی و رامش خویش
۶. و فرّخزاد را به من بنویسید
۷. و از آنِ من و کودکان
۸. پدرام باش!
۹. روغن زود فرستید!
پوست نوشته ای است به ابعاد ۱۰ در ۱۲ س. که متنی در ۹ سطر به خط پهلوی بر آن نوشته شده.
این سند به شماره Berk. 245 در کتابخانه بَنکرافت در برکلی کالیفرنیا در ایالات متحده نگهداری می شود.
این سند اصطلاحا یک palimpsest است و آثار متن دیگری در آن به خط پهلوی در ۶ سطر قابل مشاهده است.
تاریخ نامه
این نامه طبق سنت نامه نگاری پهلوی فاقد تاریخ است.
اما تاریخ آن را به روش زیر می توان تعیین کرد:
این نامه، جزئی از بایگانی بزرگی از اسناد پهلوی است که در یک یا چند مرکز اداری در منطقه ای میان شهرهای امروز قم و کاشان در اواخر عصر ساسانی تا آغاز عصر اسلامی نوشته شده اند،
"محمد رسول الله" به خط و زبان پهلوی بر یک سکه اموی
سکه منحصر به فرد زیر از سال ۷۲ هجری و با نوشته هایی به خط پهلوی، یکی از کهنترین اسنادی است که نام پیامبر اسلام در آن یاد شده.
توضیحات را در ادامه بخوانید.
در انگلیسی: مارگارت Margaret و مخفّف آن: مگی Maggy، گرتا Greta، و مارگو Margot.
این واژه، ایرانی است و از زبان فارسی (باستان) به یونانی و از آنجا به سایر زبانها رفته.
مؤلف فرهنگ ریشه شناسی یونانیِ بیکس (Beekes 2010) آن را دخیل در یونانی و از ریشهٔ ایرانی دانسته است.
و امروزه در مجموعه های مختلفی از جمله در برکلی، برلین و لس آنجلس نگهداری می شوند.
کهن ترین سند از این مجموعه یک سند حقوقی از سال دوم هرمز شاهنشاه است (= سال ۵۸۰/۵۸۱ م.) با موضوع اخذ وام و تعهد تأدیه وام (پوست نوشته های شماره Berk.129 و Berk.212)
مروارید
واژه ای به معنی درّ و لؤلؤ، که به عنوان یک نام زنانه نیز به کار می رود.
این واژه/نام که در فارسی میانه (=پهلوی ساسانی): murwārīd و در پهلوی اشکانی "مُرغارید" murγārīd ب��ده است، همان است که در یونانی "مارگاریتیس" μαργαρίτης و در لاتین "مارگاریتا" margarita می گویند.
نقشهٔ دزدان دریایی برای جزایر ایرانی
در معتبرترین نقشهٔ ایران از اواخر قاجار که انجمن جغرافیایی سلطنتی انگلستان در سال ۱۸۹۲ در لندن منتشر کرده جزایر ابوموسی، تنب بزرگ و کوچک به رنگ سرزمین ایران کشیده شده و جایی که امروزه کشور امارات است به نام "ساحل دزدان دریایی" نامیده شده است.
اندرزی از خسرو انوشیروان
بر مُهرهای به خط پهلوی
بر این مهرهٔ ساسانی یا پسا-ساسانی، که تعویذ و پناهی بوده است برای دارندهٔ آن، اندرزی به خط پهلوی از خسرو انوشیروان نوشته شده است.
۱/۱۱
شیشه
در پهلوی: شیشَگ šīšag.
در این نامه به معنی "بطری شیشه ای".
تصویر دو نمونه از شیشه های ساسانی به پیوست است.
صنعت شیشه سازی ایران در زمان ساسانیان پررونق و پیشرفته بود.
شیشه کالای گرانبهایی بود و در اینجا فرستنده نامه برای گرفتن روغن، باید شیشه تهی را برای خواهرش می فرستاد.
(دیتر ویر، ناشر این دو سند، متوجه نشده که این دو در واقع یک سندند که از وسط نصف شده است.)
جدیدترین سند از این بایگانی نیز از سال ۴۹ پس از یزدگرد است (= سال ۶۹۹/۷۰۰ م.).
بنابر این همه اسناد این بایگانی و از جمله این نامه متعلق به اواخر قرن ششم تا پایان قرن هفتم م��لادی هستند.
"راه راست را ترک مکن!"
آخرین وصیت داریوش بزرگ به ایرانیان
این آخرین کلمات داریوش اول هخامنشی است در آخرین کتیبه اش که به زبان فارسی باستان در آرامگاهش در نقش رستم حک شده است و در واقع وصیت نامه اوست.
"pathīm tayām rāstām mā ava-hrdaḥ !"
توضیحات را در ادامه بخوانید.
آخرین ریشه شناسی که برای این واژه داده شده از گرشویچ است که واژه ایرانی باستان مروارید را -mrgāhrīta* دانسته در اصل به معنی "آمده از صدف":
mrgāhri + ita
از mrgāhri به معنی صدف دو کفه ای
مرکب از mrga به معنی مرغ/پرنده، و ahri به معنی صدف.
(دو کفه صدف به دو بال پرنده تشبیه شده)
نیکی کن و از گناه مترس!
این پند اخلاقی شگفت آور بر مهر ساسانی زیر، به خط پهلوی و گرداگرد چهره زنی به نام شادشاپور حک شده است.
توضیحات را در رشته توییت زیر بخوانید.
1. yazdān farruxtar kard āzarmīg xwah
2. Murwārīd. har farruxīh pad ān xwāhar
3. ī xwēš bād! man pad dast ī
4. Baxtak rōγn ē šīšag ō bānūg
5. frēstīd. drustīh ud rāmišn ī xwēš
6. ud Farruxzād rāy ō man ē nibēsēd
7. ud az ān ī man ud kōdakān pad
8. rāmišn bāš!
9.rōγn zūd frēstēd!
واژهٔ مروارید در این نامه، با املاء غیرمنتظره mwlwʔhlyt نوشته شده، یعنی با افزودن یک h ( با خوانش Murwāhrīd) که باید آن را یک املاء تاریخی دانست که ریشه شناسی گرشویچ را برای این واژه اثبات می کند.
شایان یادآوری است که نام دختر یزدگرد سوم نیز "مروارید" بود.
متن پهلوی:
1. yzdʔn plhwtl krt' ʔčlmyk AHTE
2. mwlwʔhlyt' KRA plhwyh PWN ZK (AHTEl)
3. Y NPŠE YHWWNʔt L PWN YDE Y
4. bhtk' MŠYA 1 šyšk' OL MROTA
5. ŠDRWNyt drwdstyh W lʔmšn' Y NPŠE
6. W plhwzʔt' lʔy OL L ʔy YKTYBWNyt
7. W MN ZK Y L W kwtkn PWN
8. lʔmšn' YHWWNš
9.MŠYA zwt' ŠDRWNyt
منصب "سفیر کبیر" ایران در زمان ساسانیان در اختیار یک زن ایرانی.
مهر زیر، از جنس عقیق، محفوظ در پاریس، که طبق نوشته پهلوی گرداگرد آن، متعلق است به زنی به نام "یزدان-فری-شابور" که سمت "سفیر کبیر" شاهنشاه ساسانی، شاپور سوم را در دربار روم بر عهده داشته است.
سفارش فرمانده خسرو پرویز در مصر به رعایت حال مردم اسکندریه
در این پاپیروس به خط و زبان پهلوی، به ابعاد ۱۰ در ۱۸ س م، محفوظ در سن پترزبورگ (به شماره P.Pehl.562) چنین نوشته است:
"آن مردمی که در اسکندریه هستند چنان فریادرس شان باشید که به خشنودی به من نامه نویسند."
خط و زبانی ناشناخته از آغاز عصر ساسانیان
کسی می تواند این خط را رمزگشایی کند؟
در کاوشهای باستانشناسی در سال ۱۹۶۹ در پشتکوه لرستان، درون یک گور، دو سکه نقره اردشیر بابکان به همراه دو ورقه زرین و سیمین پوشیده از نوشته ای ناشناخته کشف گردید که تا کنون رمزگشایی نشده اند.
"یزدان فرّخ تر کرد"
جمله ای دعایی است برای مخاطب که در آغاز اغلب نامه های پهلوی می آید. (تصویر نمونه دیگری از آن از یک پاپیروس پهلوی به پیوست است)
به معنی: ایزدان خوشبخت تر کنند!
(فعل گذشته در معنی تمنایی و آرزویی به کار رفته)
"یزدان" در فارسی میانه به معنی "ایزدان" است.
خواهر
در این نامه، واژه خواهر طبق معمول به شکل هُزوارِش نوشته شده است.
در پایان سطر نخست:
AHTE
در پایان سطر دوم:
AHTEl
در سطر نخست در حالت فاعلی است با آوانویسی: xwah
در سطر دوم در حالت مفعولی غیرصریح است با آوانویسی: xwāhar
پایانه صرفی ar- به صورت حرف l به هزوارش افزوده شده.
واژهٔ اخیر (AHTEl) به علت کمبود جا در پایان سطر به صورت کوچک و فشرده نوشته شده.
خواهر در این نامه ممکن است به معنی حقیقی یا مجازی به کار رفته باشد. اما با توجه به اینکه در این نامه سخنی از پرداخت پول روغن نیست به احتمال بیشتر از بستگان فرستندهٔ نامه و همان خواهر واقعی اش است.
یکی از معدود آثار دورهٔ ساسانی که به مدت هجده قرن به طرز شگفتانگیزی سالم مانده بوده، سنگنوشتهٔ پهلوی و سنگنگارهٔ کرتیر موبد در نقش رجب (در نزدیکی تخت جمشید) بوده است.
این سنگنوشته و سنگنگاره کنار نقش تاجستانی اردشیر بابکان، در سمت چپ آن قرار دارد.
۲/۱۰
آوانویسی :
1. pad nām ī yazd
2. ēn gōr ī
3. Xarpus ī Mardōy
4. u-š yazd bē
5. āmurzād ud ēn
6. čāh ī pad sar
7. ī ēn kōf Xarpus kand
8. ud ābādān kard
ترجمه:
به نام خدا. این گور ِ خَرپُس پسر مردوی (است). خدایش بیامرزاد. و این چاه ِ به سر ِ این کوه را خرپس کند و آبادان کرد.
در سال ۲۰۱۸ ایرانشناس ایتالیایی کارلو چِرِتی از کشف یک گورنوشته به دو زبان پهلوی و عربی در بخش کامفیروز شهرستان مرودشت در استان فارس خبر داد:
C. G. Cereti, A. Asadi
"Two New Pahlavi Inscriptions from Fars Province, Iran."
Quaderni di Vicino Oriente, XIII-2018, Roma, pp. 87-106.
این سند را ایرانشناس آلمانی دیتر وبر در سال ۲۰۱۱ منتشر کرده است:
"An Interesting Pahlavi Letter from Early Islamic Times (Berk. 245)"
Dieter Weber
ZDMG, Vol. 161, No.1 (2011), pp. 91-98
تصویر خوانش و ترجمه وی به پیوست است.
اصلاحاتی که در خوانش و ترجمه وی انجام شده به شرح زیر است:
سنگ قبر کشف شده، سنگی است به ابعاد ۵۰ در ۶۰ س. م. و به ضخامت ۲۰ س. م. که از یک گورستان متروکه اسلامی در ف��ای مسطحی بر فراز یکی از کوههای کامفیروز بین دو شهر کامفیروز و مرودشت در استان فارس به دست آمده است.
لهجهٔ فارسی تهرانی در چهارصد سال پیش.
"اگه عاشق نیَم آهم چه چیه
اگه هم کوش و کلاهم چه چیه"
نمونههای منحصر بهفردی از لهجهٔ فارسی تهرانی در اشعار یک شاعر عصر صفوی به نام "سحری طهرانی"
در واقع عبارت "به نام خدایان" در پیش از اسلام، تبدیل به "به نام خدا" پس از اسلام شده است.
استاد تورج دریایی در یادداشتی تعبیر زیبای زیر را برای این تغییر به کار برده است:
"لحظه ای که خدایان یکی شدند!"
@tourajdaryaee
عبارت "به نام خدا" در متن پهلوی این کتیبه:
pad nām ī yazd
به جای صورت رایج زرتشتی:
pad nām ī yazdān
نشانه ورود به عصر اسلامی و به احتمال قوی مسلمان بودن متوفی است.
عبارت pad nām ī yazd در این کتیبه را مقایسه کنید با دو نمونه مشابه از یک پوست نوشته پهلوی و یک پاپیروس پهلوی:
این گورنوشته شامل ۹ سطر است که هشت سطر نخست آن به پهلوی و سطر نهم به عربی است.
متن عربی، ترجمهٔ سطرهای دوم تا چهارم متن پهلوی است.
متن عربی سطر نهم:
"هذا قبر خرفس بن مردویه رحمه الله"
سیاوش، سپهبد ایران در آذربایجان در زمان خسرو انوشیروان
سپهبد آذربایجان، وظیفه پاسداری از مرز شمال غرب ایران را در زمان ساسانیان بر عهده داشت.
مُهر این سپهبد که اخیرا کشف شده با نقش سواری زره پوش، با کتیبه ای به خط پهلوی در گرداگرد آن، در ادامه معرفی می گردد.
نیایش به درگاه یک ایزدبانوی ساسانی
مهری از جنس عقیق، با نقش نیم تنه یک زن با گیسوانی فرو ریخته بر شانه ها، نیمتاج و گوشواره و گردنبندی از مروارید، با دستهایی که برای نیایش برآورده، و با کتیبه ای گرداگرد آن به زبان پهلوی:
تو را به نام می خوانم ای بانو "نَنای"،
دستم را تو بگیر!
ترجمه:
۱. به نام ایزد
۲. گرامی ترین برادر، یَزداد!
۳. درستی و درود و آفرین و هر فرّخی و
۴. رامش به تن خدایگان افزون تر
۵. باد! آگاهی خدایگان را
۶. نویسم که: من به یاریِ
۷. ایزد به تن درست و نیک ام.
۸. آگاه کنم که: نگر هر چه هست
۹. گرد کن و فراز آی!
۱۰. چه اینجا به تو سودمندتر
@tourajdaryaee
درباره نام "خَرپُس":
نام متوفی، خرپس Xarpus است و نه Harpos، و این خوانش بر اساس املای عربی این نام (هر چند بی نقطه است) ثابت می شود.
این نام در هیچ منبع زرتشتی و اسلامی دیده نشده.
به معنی "پسر خر" است، و به نظر من، منظور همان جانور اسطوره ای تک شاخ و سه پاست در دریای فراخکرد.
قطعهٔ کوچک مستطیلشکلی از آغاز سطر بیست و هشتم این سنگنوشته که شامل واژهٔ «هیربد» است، با فرز برش داده و بیرون آورده شده و جای آن با سیمان پر شده است.
پر کردن حفره با سیمان، به واژههای کناری آن نیز آسیب زده است.
۳/۱۰
است
۱۱. تا آنجا [...]
۱۲. که به من گفتی. یَزداد! با
۱۳. کس فراز آی تا ایزد
۱۴. یار باشد. هر چه خواهی
۱۵. با خود بر گیر. با کس یار
۱۶. باش تا شتران به مزد گیرید.
۱۷. به تو درود باد ! ...(و به)
۱۸. بانویی که به زنی
۱۹. گرفتی. شَهریگ درود ِ بسیار
۲۰. به تو می فرستد!
در مرکز مهر، فرشتهٔ بالداری در حال رقص با نواری آویخته از هر دو دست نقش شده،
و پیرامون مهر، کتیبهای به خط پهلوی گسسته در ۱۵ حرف حک شده است.
ترانویسی:
P ꜄nyl꜄n AL YHWWN(š)
آوانویسی:
pad Anērān ma-bāš!
ترجمه:
در اَنیران (= کشورهای غیرایرانی) مباش!
۴/۱۱
این دومین گورنوشته پهلوی است که واژه "گور" gōr برای اشاره به مکان دفن به کار رفته (به جای: دخمه، اَستودان، اَشتور).
گورنوشته دیگر، متعلق به یک ایرانی مسیحی بوده که در استانبول کشف شده:
"از میهنِ ایرانشهر"
احساس تعلق به میهن مشترک در میان ایرانیان باستان
در سال ۱۹۶۴ در استانبول، تابوتی کشف گردید که بر روی آن کتیبه ای به خط پهلوی حک شده بود:
"این گور متعلق به خرداد پسر هرمزدآفرید است ... از میهن ایرانشهر ... که در جستجوی مسیح یک سال در روم بود."
@tourajdaryaee
نام "خَرپُس" Xarpus را مقایسه کنید با نام "خَربوخت" Xarbōxt در سند پهلوی زیر از مجموعه اسناد برکلی.
در اینجا نیز احتمالا منظور همان موجود اسطوره ای است که وصفش در بندهشن و مینوی خرد آمده است.
"بوخت" bōxt به معنی "نجات یافته" است.
این عکسها از قالبهایی گرفته شده که والتر هنینگ، نابغهٔ ایرا��شناسی، در سال ۱۹۵۰ از این کتیبه (و کتیبههای دیگر ساسانی) تهیه کرده بود.
در عکس زیر، هنینگ را در حال قالبگیری از همین کتیبهٔ کرتیر در نقش رجب میبینید.
۵/۱۰
در متن پهلوی و آوانویسی چِرِتی، اصلاحات زیر انجام شده:
(متن چِرِتی به پیوست است)
در سطرهای ۱ و ۴:
yzdtn ---> yzdt'
yazdān ---> yazd
در سطر ۴:
b' ---> BRA
ba ---> bē
در سطرهای ۳ و ۷:
Harpos ---> Xarpus
پوست شیر، پوست خرس، پوست یوز، پوست دله
سندی از حیات وحش از دست رفته ایران
در این سند به خط و زبان پهلوی، محفوظ در کتابخانه برکلی کالیفرنیا، که در سال ۶۹۰ میلادی در شهر نیم وَر، در نزدیکی شهر دلیجان نوشته شده، سخن از دستمزدی است که برای دباغی پوست جانوران فوق پرداخت شده.
زبان این نامه، زبان فارسی میانه معیار است بجز عبارت زیر در سطر ۱۲:
"که به من گفتی"
ī ō man guft hē.
به جای صورت مورد انتظار:
ī-t ō man guft.
این تغییر در مسیر تبدیل فارسی میانه به فارسی دری/نو است، اما به معنی متاخر بودن این نامه نیست، فارسی دری از قرن ششم میلادی در در(بار) ...
کتیبهٔ هنوز سالم را در عکسهایی که در کتاب زیر از «مجموعهٔ کتیبههای ایرانی» در سال ۱۹۶۳ منتشر شده میتوان دید.
Corpus Inscriptionum Iranicarum,
part III, vol. II, portfolio III:
"Minor Inscriptions of Kartīr"
London, 1963
۴/۱۰
تیسفون و در سراسر شاهنشاهی ساسانی رواج پیدا کرده بود.
درستی= سلامت؛ فرخی= خوشبختی؛ رامش= آرامش، آسودگی؛ خدای(گان)= سرور.
واژه سودمندتر با املاء "سودیمند" در سطر دهم (به جای سودمند یا سودومند) در نسخه خطی پهلوی مهربان کیخسرو MK آمده است.
عبارت: "پَد زنی نِشاستن"، به معنی: به زنی گرفتن، در متون مانوی آمده است.
یزداد (Yazdād) نام فرستنده نامه است و شَهریگ (Šahrīg) نام برادرش و گیرنده نامه.
یزداد به معنی "ایزد داد= آفریده خدا" است و شهریگ به معنی "شهری".
(در خوانش نام "شَهریگ" اندکی تردید هست. اما ...
گوشهٔ پایین و راست سنگنوشتهٔ نقش رجب را در دو عکس زیر مقایسه کنید: پیش از تخریب (عکس از هنینگ) و پس از تخریب (عکس از نگارنده).
دومین واژه از سطر ۲۸ برش داده شده و با سیمان پر شده است. جای این برش به شکل یک «هشتگ» مشخص است.
۷/۱۰
در زمان ساسانیان، ایرانیان مسیحی نیز به جای واژه "یزدان" از "ایزد" استفاده می کردند.
عبارت "توکل به خدا" که در مهرهای ساسانی به صورت "اَبَستان اُ یزدان" به فراوانی به کار رفته است در مهرهای مسیحیان ایرانی به صورت "اَبَستان اُ یَزد" به کار رفته است:
کتیبهٔ پهلوی نقش رجب یکی از چهار کتیبهای است که به دستور کرتیر حک شده است.
کرتیر مؤسس آیین دولتی ساسانی بوده و مضمون کتیبههایش، خدمات وی به شاهان ساسانی است و کوششهایی که برای گسترش دین زردشتی کرده، و بویژه بخش شگفتانگیزی دربارهٔ معراج و مشاهداتش از بهشت و دوزخ است.
۸/۱۰
پسوند فارسی میانه īg- در این نام قطعی است).
هر دو نام، ایرانی است.
عبارتهای "به نام ایزد" و "به یاری ایزد" در این نامه به جای عبارتهای رایج زرتشتی "به نام یزدان" و "به یاری یزدان"، نشان می دهد که نویسنده نامه احتمالا زرتشتی نیست.
(یزدان جمع یَزد/ایزد در فارسی میانه است).
@tourajdaryaee
درباره نام "مردوی"
نام پدر متوفی، در متن پهلوی mltwy و در متن عربی "مردویه" نوشته شده.
این نام را باید Mardōy خواند و معادل عربی اش را Mardawayh.
مقایسه کنید با نام های همانند زیر و معرب آنها:
Sēbōy --> Sībawayh سیبویه
Muškōy --> Miskawayh مسکویه
Bābōy --> Bābawayh بابویه
متن کتیبه پهلوی:
1. PWN ŠM Y yzdt'
2. ZNE gwl Y
3. hlpws Y mltwy
4. APš yzdt' BRA
5. 'mwlč't W ZNE
6. č'h Y PWN LOYŠE
7. Y ZNE kwp' hlpws HLPWNt
8. W 'p't'n krt'
ناشر این پاپیروس (دیتر وبر) بر همین اساس گمان کرده است که نویسنده نامه مسلمان بوده و تاریخ نامه مربوط به عصر اسلامی در مصر است.
اما یادآور می شود عبارت "به نام ایزد" در یادگارنوشته های زرتشتیان به خط پهلوی در غارهای بودایی کانهری در هند به کار رفته است.
در مهرهای ایرانیان زرتشتی: abastān ō yazdān
در مهرهای ایرانیان مسیحی: abastān ō yazd
تشخیص مسیحی بودن صاحب مهر، بر اساس وجود نقش صلیب در مهر است.
عبارت فارسی میانه:
abastān ō yazd(ān)
که به فراوانی بر مهرهای ساسانی نوشته شده، دقیقا معادل عبارت انگلیسی "In God we trust" است
در برابر اسب بالدار، کتیبهٔ پهلوی زیر حک شده است:
ترانویسی:
ʔnwš OŠTE W ʔpʔt YHWWNš
آوانویسی:
anōš xwar ud ābād bāš!
اَنوش خوَر اُد آباد باش!
ترجمه:
با لذت بخور و تندرست باش!
کشف مهرهای شاهان هخامنشی به خط و زبان فارسی باستان در غرب ترکیه امروز
در ویرانه های شهر باستانی داسکیلیون مرکز ساتراپی فریگیه در غرب آناتولی، بایگانیی شامل صدها اثر مهر اداری شاهنشاهی هخامنشی کشف گردیده است.
واژهای که از کتیبه بریده شده واژه «هیربد» است به همراه واو عطف متصل به آن: W꜄yhrpt
𐭥𐭠𐭩𐭧𐭥𐭯𐭲
در عبارت: «شاپور شاهنشاه مرا کرتیر موبد و هیربد نام کرد.»
انتخاب یک واژهٔ مشخص و برش دقیق آن، نشان میدهد کسانی که مرتکب این جنایت شدهاند آگاهانه این کار را انجام دادهاند.
۶/۱۰
تاریخ تخریب این کتیبه در فاصلهٔ سالهای ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۶ بوده است. تعیین تاریخ دقیقتر با بررسی عکسهای موجود از این کتیبه که در فاصلهٔ سالهای فوق گرفته شده ممکن خواهد بود.
۱۰/۱۰
آوانویسی به خط لاتین:
1. pad nām ī yazd
2. grāmīgtum brād, Yazdād!
3. drustīh ud drōd ud āfrīn ud har farruxīh ud
4. rāmišn pad tan ī xwadāy abzōndar
5. bād! āgāhīh ī xwadāy rāy
6. nibēsēm ku: man pad ayārīh ī
7. yazd pad tan drust ud nēk ēstēm.
8. āgāhēnum ku: nigēr har čē buwēd
9. gird kun frāz āwar!
10. čē ēdar pad tō sūdēmanttar ast
11. ku az ān-ōh ...
12. ī ō man guft hē. Yazdād! abāg
13. kas frāz āwar tā yazd
14. ayār buwēd. har čē xwāhēh
15. abāg tō gīr. ō kas ayār
16.bāš tā uštarān pad mizd gīrēd.
17.pad tō drōd bād ...
18.kanīg ī-š abāg tō zanīh
ایرانشناس بزرگ ایتالیایی، پروفسور کارلو چرتی، در سال ۲۰۱۲ موفق به کشف شش دخمه و نه سنگنوشته پهلوی در کنار آنها در نزدیکی تخت جمشید گردید.
این دخمه ها در دامنه جنوبی کوه حسین، در فاصله سه کیلومتری شمال شرق نقش رستم و دو کیلومتری جنوب غرب غار حاجی آباد واقع شده اند.
این کتیبه، دیوارنوشتهای است در هفت سطر که در دههٔ ۱۹۵۰ میلادی در اسرائیل در کاوشهای گورستان باستانی «بیتشِعَریم» (Beit Sheʿarim) بر دیوارهٔ سرداب شمارهٔ ۱۴ کشف شده است.
بیتشِعَریم، گورستان خاخامها و فقهای یهود، از جمله خاخام «یهودای هَنّاسی» بوده است که
۲/۹
مهر ساسانی مسیحی با عبارت " توکل به خدا"
abastān ō yazd
مهر شماره ۴۴:
abastān ō yazd kē āfrīd āsmān ud zamīg u-š harw čē pad-iš
توکل بر خدا که آفرید آسمان و زمین و هر چه در آن است.
ماری Mārī (نام صاحب مهر)
دارای نقش صلیب در آغاز سطر دوم.
شرح معراج کرتیر و خوانش جدیدی از کتیبههای وی، موضوع جدیدترین کتاب «پرودس اُکتور شروو» (P. O. Skjærvø)، استاد بزرگ ایرانشناسی است که من نیز افتخار همکاری با وی را داشتهام و بهزودی منتشر خواهد شد.
۹/۱۰
این سند که به شماره P.Vindob.G19802 در کتابخانه ملی اتریش در وین نگهداری می شود، پوست-نوشته ای است به ابعاد ۳۵ در ۱۴ س. م.، و به خط پهلوی در ۱۴ سطر.
این سند یکی از صدها سند پهلوی است که در قرن نوزدهم در مصر کشف شده و متعلق به روزگاری است که مصر تحت تصرف ایران بود (۶۱۸ تا ۶۲۸ م).